ปกติ “แกงหมูเทโพ” ตามที่เข้าใจกันทั่วไป จะเป็นแกงเข้ากะทิ ใช้หมูทั้งเนื้อและมัน หรือนิยมใช้เนื้อสามชั้น แกงกับผักบุ้ง รสชาติเผ็ดเค็มอมเปรี้ยวอมหวาน รสเด่นหอมด้วยน้ำมะกรูดใส่ลูกมะกรูดและใบมะกรูดลงในน้ำแกง จัดเป็นแกงคั่วชนิดหนึ่งที่มีชื่อเฉพาะ แต่ความจริงแล้ว “แกงเทโพ” แต่ดั้งเดิม มาจากแกงส้มอย่างโบราณ ที่ปัจจุบันเรียกแกงชักส้ม ซึ่งไม่นิยมใส่กะทิ เดิมจะเป็นแกงที่ปรุงจากเนื้อปลาเทโพกับผักทอดยอดหรือผักบุ้ง ที่มีความอร่อยเป็นพิเศษ เพราะ เนื้อปลามีมันโดยเฉพาะส่วนท้อง ด้วยเป็นปลาในตระกูลปลาสวาย เมื่อเวลาแกงปลาเทโพเสร็จ น้ำแกงมักจะมีน้ำมันธรรมชาติจากปลาลอยผิวหน้าดูแดงน่ากิน ดังในบทพระราชนิพนธ์ “กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน” ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย บรรยายให้เห็นภาพได้ชัดเจนว่า
เทโพพื้นเนื้อท้อง เป็นมันย่องล่องลอยมัน
น่าซดรสครามครัน ของสวรรค์เสวยรมย์
ครั้นเมื่อพ่อครัวแม่ครัวไทย ไม่มีปลาเทโพเป็นวัตถุดิบใช้แกง ก็เปลี่ยนมาใช้เนื้อหมู และเลือกส่วนที่เป็นมันมาปรุงเพื่อให้น้ำแกงได้ลักษณะแบบแกงด้วยปลาเทโพ บางครั้งก็จะแกงด้วยปลาชนิดอื่น เช่น ปลาสละ และใช้น้ำกะทิแกงเพื่อให้ได้รสมัน แต่ก็ยังเรียกว่าเป็น “แกงเทโพ” อยู่ ซึ่งในเรื่องนี้ ม.ล.ติ๋ว ชลมาร์คพิจารณ์ หัวหน้าพระเครื่องต้น ( พ.ศ.๒๔๙๗-๒๕๐๘ ) ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ ได้เขียนบันทึกเอาไว้ในบทความเรื่อง “เราควรรับประทานอะไรเดือนไหนดี” ถึง ปลาเทโพว่า แกงคั่วกับผักบุ้งที่เรียกชื่อโดยเฉพาะว่า “แกงเทโพ” แม้แต่ใช้หมูแกง ก็ยังยืมชื่อไปเรียกว่า”แกงหมูเทโพ” นอกจากนี้ “แกงหมูเทโพ” ก็มิได้จำกัดแต่เพียงต้องแกงด้วยผักบุ้งเท่านั้น ตำรับของ ท่านผู้หญิงเปลี่ยน ภาสกรวงษ์ ยังเขียนตำรับไว้ก่อนหน้าจะออกหนังสือ “ตำราแม่ครัวหัวป่าก์” ลงในวารสาร ประติทินบัตรแลจดหมายเหตุ เล่ม ๓ โดยแกงใส่ผักบุ้ง และ เล่ม ๔ เป็นตำรับ “แกงหมูเทโพกับมะดัน”
ดังนั้น “แกงหมูเทโพ” จึงจัดเป็นแกงที่ใส่กะทิก็ได้ หรือไม่ใส่ก็ได้ และเป็นแกงที่เน้นพริกแกงแบบแกงคั่ว (ไม่ใส่เครื่องเทศ แต่เพิ่มเนื้อปลากรอบลงในเครื่องน้ำพริก เพื่อให้น้ำแกงข้น) ตำรับที่นำเสนอวันนี้ จะเป็นตำรับของท่านผู้หญิงเปลี่ยน เป็นแบบไม่ใส่กะทิ แกงกับผักบุ้ง เพื่อให้แปลกไปจากที่ท่านคุ้นเคยเล็กน้อย และเพื่อสำหรับผู้ที่ต้องการจำกัดไขมันในอาหาร ขอนำตำรับมาบันทึกไว้เพื่อให้ท่านได้ศึกษาเปรียบเทียบและได้สังเกตแนวทางการปรุงพริกแกงและขั้นตอนวิธีแกงแบบดั้งเดิม
แกงหมูเทโพ
พริกแห้งหนัก ๒ บาท เยื่อเคยแกงหนัก ๒ บาท หอมหนัก ๒ บาท กระเทียมเจียวหนัก ๑ บาท ข่าหนัก ๑ เฟื้อง พริกไทยหนัก ๑ เฟื้อง ตะไคร้หนักสลึงหนึ่ง ปลาสลาดแกะเอาแต่เนื้อใส่ลงด้วยหนัก ๙ สลึง ของ ๘ สิ่งนี้ใส่ครกตำให้ละเอียด เอาเนื้อหมูมันหมูหนังหมูหั่นเป็นชิ้นหนัก ๓๕ บาท ใส่หม้อลงให้ร้อน คนพอน้ำมันออกเล็กน้อย เอาพริกขิงที่ตำใส่ลงในหม้อ ผัดไปให้หอมแล้วเอาน้ำปลาใส่ลง เอาน้ำท่าใส่หนัก ๒๕ บาท ใส่ละลายลงไปในหม้อ เร่งไฟให้เดือด จึงเอาผักบุ้งหนัก ๘ บาทใส่ลงไป ละลายพอเดือดแล้ว เอาน้ำส้มมะขามคั้นหนัก ๔ บาท น้ำตาลหม้อหนัก ๒ บาท น้ำมะกรูดหนัก ๑ บาท ใบมะกรูดหนักสลึงหนึ่ง ใส่ลงพอสุก ชิมดูตามแต่จะชอบจืดเค็ม
อาหารไทยที่เคยได้รับการจัดอันดับว่ามีรสชาติอร่อยที่สุดในโลก และติดอันดับต้น ๆ ในการจัดอันดับ อาหารรสชาติดีที่สุดของโลกหลายครั้งจาก CNN ด้วยความหอมกลิ่นเครื่องเทศ ในกะทิที่เคี่ยวจนข้น จนเป็นที่รู้จักแพร่หลายเป็นสากล
แกงไก่มัสมั่นเนื้อ นพคุณ พี่เอย
หอมยี่หร่ารสฉุน เฉียบร้อน
ชายใดบริโภคภุญช์ พิศวาส หวังนา
แรงอยากยอหัตถ์ข้อน อกให้หวนแสวง
(บทพระราชนิพนธ์ “กาพย์เห่เรือชมเครื่องคาวหวาน” ในรัชกาลที่ ๒)
บทพระราชนิพนธ์นี้ ถือเป็นหลักฐานลายลัษณ์อักษรชิ้นสำคัญที่บ่งชี้ให้ทราบว่า “แกงมัสมั่น” ของไทย เป็นแกงโบราณมาแต่เก่าก่อนไม่ต่ำกว่า ๒๐๐ ปีมาแล้ว จากหลักฐานเชื่อว่า คนไทยรับอิทธิพลแกงชนิดนี้มาจากเปอร์เซีย ตั้งแต่ช่วงปลายสมัยอยุธยาโน่น บางคนอาจจะนึกว่าแกงมัสมั่นนี้เป็นตำรับอาหารที่คนไทยรับอิทธิพลมาจากมลายูเพราะประเทศมาเลเซียและอินโดนีเซียจะอยู่ถ้ดลงไปทางใต้ คนไทยทางภาคใต้ที่ส่วนใหญ่เป็นชาวมุสลิมมักได้รับอิทธิพลหลักจากมุสลิมและด้วยความที่มลายูเป็นชาติมุสลิมมาเนิ่นนานนับพันปี แม้กระทั่งข้อมูลในวิกิพีเดียก็บันทึกไว้อย่างนี้ ข้อมูลจึงขัดแย้งกันอยู่ และบางคนอาจคิดว่า “แกงมัสมั่น” เป็นอาหารดั้งเดิมแต่เฉพาะของในรั้วในวังเท่านั้น ตามปริบทในบทพระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ที่กล่าวมาข้างต้น
แกงโบราณชนิดนี้ เริ่มกลับมาเป็นที่นิยมอีกครั้งหนึ่ง หลังจากพอมีร้านอาหารไทยบางร้านนำตำรับนี้ไปบรรจุเป็นหนึ่งในเมนู และจากหนังสืออัตตชีวประวัติของ ม.ล. เนื่อง นิลรัตน์ ผู้เขียนเรื่องราวชีวิตในสำนักพระวิมาดาเธอ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราช ปดิวรัดดา แหล่งขึ้นชื่อเรื่องฝีมือปรุงอาหารในช่วง รัชกาลที่ ๕ ถึงสมัยรัชกาลที่ ๗ และอีกหนึ่งสาเหตุก็มาจากบทละครย้อนยุคยอดนิยม เมื่อไม่นานมานี้ เกี่ยวกับเรื่องคุณชายแห่งราชตระกูลหนึ่ง ๕ คน ที่มีเรื่องราวความรักโรแมนติกในการหาคู่ครอง มีการพิสูจน์คุณสมบัติ ของตัวเอกฝ่ายหญิงที่เหมาะสมจะมาเป็นคู่ครองของคุณชายทั้ง ๕ ซึ่งแบ่งเป็นตอน ๆ ละคน รวม ๕ ตอน และมีตอนหนึ่งกล่าวถึงเรื่องราวที่ทำการพิสูจน์ความสามารถของนางเอกด้วยการทำ “แกงรัญจวน” ซึ่งเป็นอาหารเริ่มต้นจากในวังสวนสุนันทา มาเป็นเนื้อหาของบทละคร บรรดาแฟนละครเลยตามหาสูตรกันใหญ่ ที่พึ่งของแหล่งข้อมูล ก็ดูจะหนีไม่พ้นในกูเกิ้ล ในบางเว็ปไซด์ในอินเตอร์เน็ต
แกงตำรับนี้มีในตำรา “แม่ครัวหัวป่าก์” (เล่มอนุสรณ์ เจ้าจอมพิศว์ ในปี 2514) เจ้าจอมพิศว์ นั้นมีบิดา คือ เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พร) และมีมารดาคือ ท่านผู้หญิงเปลี่ยน ภาสกรวงศ์ ผู้ที่ริเริ่มเขียนหนังสือตำรากับข้าวแม่ครัวหัวป่าก์ อันโด่งดัง โดยผู้ที่ทำด้านอาหารไทย ต่างเสาะแสวงหากัน โดยเฉพาะพิมพ์ 1 นั้นเอง เจ้าจอมพิศว์นั้น มีพี่น้องร่วมบิดา และมารดาเดียวกันคือ จมื่นศรีสรรักษ์(เพ่ง บุนนาค), นาย ราชาณัตยานุหาร (พาสน์ บุนนาค) หม่อม พัฒน์ รัชนี (หม่อมในพระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์) และคุณหญิงพวง ดำรงค์ราชพลขันธ์ (ภรรยา พลเรือโท พระยาดำรงค์ ราชพลขันธ์) (กร บุนนาค) และในตำราเก่าๆอีกหลายเล่มเช่นกัน เคยเห็นเชฟระดับประเทศบางท่านนำเสนอในนิตยสารไว้ด้วยเมื่อหลายปีมาแล้ว แกงนี้มีส่วนประกอบง่ายๆอีกเช่นกัน มีหมูย่าง กล้วยดิบ พริกแกง กะทิ พริกแดง ใบมะกรูด และ ใบกระเพราแดงและดอก เพียงเท่านี้
This dish brings yet another angle to celebrate the essence of Thai cuisine. The Thais dare pairing ingredients, which at first seem to be unmatchable, strong players with opposite characteristics, white turmeric and salted prawns, and guess what? It works beautifully!
The pairing actually has the intention to enhance the differences in flavor and texture, creating a playful dish, both in taste and in presentation. The delicate thin cut white turmeric juliennes with its crunchy-apple like texture matched well with the just made salted prawns chunks which still maintain some of their intrinsic sweetness.
อาหารโบราณที่ปัจจุบันเปลี่ยนไปจากตำรับเดิมตามรสนิยม ต้มข่าเป็ด จิ้มน้ำพริกเผาแบบโบราณ
“ต้มข่า” แต่เดิม ซึ่งเป็นอาหารของชาวบ้านทั่วไป อาหารชนิดนี้จัดเป็นแกงอย่างหนึ่ง ที่ใช้เนื้อเป็ด เนื้อไก่ หรือ เนื้อปลา ต้มเคี่ยวกับข่าอ่อนในน้ำกะทิ รับประทานกับน้ำพริกหรือน้ำพริกเผา เป็นอาหารพื้น ๆ ของคนไทย ที่เดี๋ยวนี้เปลี่ยนแปลงกลายพันธุ์จนมีลักษณะเข้าใกล้ “ต้มยำกะทิ”
เมื่อราวร้อยกว่าปีก่อนนั้น คนส่วนใหญ่ยังปรุง “ต้มข่า” ในแบบที่ได้เล่ามาอยู่เลย “ตำรากับเข้า” ของ “หม่อมส้มจีน” (ร.ศ.๑๐๙) ก็เขียนถึง “ต้มข่า” ตำรับนี้ เป็นของทำง่ายอย่างสามัญ จะเห็นได้ว่าคนรุ่นเก่าจะเน้นกิน “ต้มข่า” ที่เนื้อสัตว์และข่าอ่อน จิ้มกับน้ำพริกเผาชูรสข้างนอกถ้วย มิใช่ปรุงรสสำเร็จเปรี้ยวเค็มหวานในน้ำแกงอย่างปัจจุบัน
จะเห็นได้ว่าคนรุ่นเก่าจะเน้นกิน “ต้มข่า” ที่เนื้อสัตว์และข่าอ่อน จิ้มกับน้ำพริกเผาชูรสข้างนอกถ้วย มิใช่ปรุงรสสำเร็จเปรี้ยวเค็มหวานในน้ำแกงอย่างปัจจุบัน….
